CƠ SỞ ĐÁNH GIÁ ĐỘ TIN CẬY

co so danh gia do tin cay

Trong tiến trình xây dựng chất lượng giáo dục, một công tác cốt lõi, có tác động mang tính hệ thống đến chất lượng là công tác đánh giá người học hay hiểu một cách đơn giản là việc ra đề thi và chấm điểm. Thoạt trông thì đơn giản, thế nhưng nhiều người kể cả các giáo viên đôi khi vẫn chưa nhận thức rõ cơ sở lý luận, tầm quan trọng và mức độ ảnh hưởng của công việc này trong chuỗi giá trị hình thành chất lượng giáo dục.
Một vài quan sát
Trước khi đi vào vấn đề này, hãy cùng quan sát một số hiện tượng thường gặp trong đời sống xã hội (gọi là đời sống xã hội vì giáo dục thực chất là câu chuyện của mọi nhà). Hiện tượng thứ nhất khá phổ biến trong các trường đại học là chuyện các “Dũng sĩ diệt sinh viên”. Sinh viên các trường luôn truyền khẩu về một vài thầy cô luôn rất nghiêm khắc trong việc ra đề và chấm điểm. Có những môn của một thầy/ cô, năm nào, khóa nào thi lần đầu cũng chỉ 20-30% là được điểm trên trung bình (cao nhất có khi chỉ 6-7 điểm/ 10), còn 70-80% thi lại. Có vấn đề gì ở đây? Môn học quá khó? Sinh viên quá kém? hay phương pháp giảng dạy và đánh giá có vấn đề? Tương tự, hiện tượng thứ hai trước đây vài năm cũng rất phổ biến– đó là việc các đề thi vào đại học, đặc biệt là các đại học nổi tiếng, cực kỳ hóc búa, có năm hầu hết thí sinh đều dưới trung bình. Có những đề thi mà thậm chí cả những thầy dạy luyện thi cũng không giải nổi. Cũng ngần đó câu hỏi cần được đặt ra. Học sinh quá kém hay phương pháp đánh giá có vấn đề? Hiện tượng thứ ba ít được chú ý hơn nhưng cũng không kém phần phổ biến, và nghiêm trọng. Đó là việc có rất nhiều môn học ở bậc phổ thông cũng như đại học giáo viên hầu như không cho điểm tối đa 10/10 thậm chí 9/10 mà chỉ cho điểm cao nhất là 8/10. Hình như có một thứ quan điểm ngầm hiểu là không ai có thể đạt được điểm tối đa vì kiến thức là vô hạn và chấm 8 điểm là để học sinh hiểu rằng mình còn chưa hoàn thiện còn cần phải liên tục cố gắng. Một số thầy cô ở bậc đại học còn chấm điểm theo phương pháp điểm trừ. Tức là chấm điểm bằng cách trừ dần vào các lỗi sinh viên mắc phải trong bài thi, chứ không chỉ chấm điểm phần làm đúng. Và theo phương pháp này có nhiều sinh viên còn bị điểm âm. Cách ra đề, chấm điểm hiện nay tùy thuộc vào từng giáo viên và dẫn đến hệ quả là điểm số không được chuẩn hóa hay điểm của các khóa, các lớp không thể so sánh với nhau. 6 điểm của thầy A thì không thể so sánh với 6 điểm của cô B vì mỗi người có quan điểm cho điểm khác nhau. Chuyện này không chỉ bất công với người học mà còn làm cho hệ thống điểm số không thể dùng được trong so sánh chất lượng giáo dục, nên rất khó tiến hành các nghiên cứu định lượng về chất lượng giáo dục. Trước đây, vấn đề điểm số không quá quan trọng thế nhưng khi học sinh, sinh viên bắt đầu ra nước ngoài du học, họ phải nộp bảng điểm cho các trường nước ngoài thì mới thấy có vấn đề lớn. Nhiều sinh viên tốt nghiệp là thủ khoa các trường nhưng điểm trung bình chỉ khoảng 8/10. Trong khi các thủ khoa nước ngoài thường là toàn A (full A) tức là luôn đạt điểm tối đa. Nếu so một cách cơ học thì 8/10 chỉ cỡ B hay B+ ở nước ngoài. Dẫn đến thiệt thòi và giảm cơ hội cho du học sinh.
Cần cách tiếp cận khác
Các hiện tượng và vấn đề trên có lẽ đều có cùng một cái gốc là quan điểm và phương pháp lạc hậu trong đánh giá người học. Có một số quan điểm mới trong đánh giá. Thứ nhất, đánh giá người học phải chú trọng đánh giá quá trình chứ không đánh giá bằng một bài thi duy nhất. Sự chuyển đổi này là do đánh giá quá trình tăng tính chính xác của việc đánh giá. Đánh giá bằng một bài thi duy nhất cuối khóa sẽ rất rủi ro và có thể phiến diện. Thứ hai, chấm điểm tương đối thay vì chấm điểm tuyệt đối. Chấm điểm tuyệt đối chỉ căn cứ vào việc người học làm được chính xác bao nhiêu phần trăm của đề thi, còn chấm điểm tương đối ngoài việc so sánh với chuẩn tuyệt đối còn so sánh tương quan với các việc thực hiện bài thi của các thành viên khác. Chẳng hạn, một bài thi quá khó dẫn đến sinh viên giỏi nhất cũng chỉ hoàn thành được 80% – như vậy theo phương pháp tuyệt đối sinh viên này được 8 điểm. Phương pháp tương đối cho rằng 80% là mốc cao nhất sinh viên thực hiện được và do vậy người được 80% vẫn có thể đạt điểm tối đa là 10 và điểm của các sinh viên khác được tính tương đối theo điểm của người đứng đầu. Thông thường một đề thi tốt phải phân loại được trình độ của người học. Phân phối điểm của một lớp hay một khóa phải cân đối giữa điểm cao, thấp và trung bình. Quá lệch về bên nào cũng đều cần đánh giá lại tính chính xác của đề thi. Cũng cần thấy rằng điểm 10/10 thể hiện việc sinh viên hoàn thành chính xác các nội dung đã được học. Nó không làm cho người học trở nên kiêu ngạo vì thành tích nếu điểm số được hiểu và truyền thông chính xác. Cho nên rất cần cho điểm tối đa để khuyến khích người học. Điểm này dẫn đến ý thứ ba. Cần đánh giá thông qua khuyến khích các thành tích chứ không chú trọng vào phạt các lỗi lầm (trừ điểm các lỗi). Thoạt trông thì giống nhau, nhưng thực ra hai cách tiếp cận này dẫn đến các hệ quả khác nhau. Thưởng cho thành tích khuyến khích người học cố gắng tìm tòi và học hỏi những cái mới, trong khi phạt khi phạm lỗi khuyến khích người học chú ý sửa lỗi, không mắc lỗi nhưng lại hạn chế tìm tòi, sáng tạo vì tìm tòi, sáng tạo cái mới rất dễ phạm lỗi, dẫn đến bị phạt.
Độ chính xác và độ tin cậy
Một đề thi tốt được xem là một thang đo tốt. Thang đo này phải đạt được hai yêu cầu bắt buộc: độ chính xác (validity) và độ tin cậy (reliability). Độ chính xác là việc bài thi đo được cái cần đo. Chẳng hạn một đề thi cuối khóa là nhằm mục tiêu đo được việc tiếp thu những kiến thức và kỹ năng đã được truyền đạt trong quá trình giảng dạy chứ không phải để đánh đố hay ra những câu hỏi, nội dung không được truyền đạt trong quá trình dạy và học. Những bài thi đánh đố thông thường là những bài thi không đạt yêu cầu về độ chính xác vì nó không được thiết kế để đo cái cần đo.